Uçan Teknoloji: İnsansız Hava Aracı Sistemleri

Geçmişi 19.yy’ın sonlarına dayanan ve insanlık tarihinde genelde savaşlarda kullanılmış ancak son dönemlerde sivil alanda birçok uygulamada kullanılan, büyük bir hobi amaçlı kullanıcı kitlesi olan İnsansız Hava Aracı sistemleri günümüzün en popüler teknolojilerinden biridir diyebiliriz. Birçok ülke stratejik olarak çok büyük önem arz etmekte olan bu teknolojiye yönelmiş; İnsansız Hava Araç’larını askeri ve sivil uygulamalara entegre etmeye başlamıştır. 

Peki neymiş bu İHA’lar? Neden bu kadar çok tercih edilmekteler? Hangi alanlarda kullanılırlar? Türkiye’de bu teknolojiye yönelik yapılan çalışmalar neler?


İnsansız Hava Aracı, kısaca İHA (Unmanned Aerial Vehicle – UAV), içinde insan operatör taşımayan motorlu hava araçlarıdır. Drone olarak da bilinmektedir. Uzaktaki bir pilot tarafından kumanda edilebileceği gibi otopilot sistem sayesinde kendisini de tamamen yöneterek verilen görevi yerine getirebilmektedir.

İnsansız Hava Aracı fikri Tesla’nın 19.yy’da yayınladığı bir makale ile ilk kez ele alınmıştır. Otomatik stabilizasyon, uzaktan kontrol ve kendi kendine sevk ve idare gibi 3 önemli teknolojiyle birlikte İHA’lar geliştirilmiş ve İkinci Dünya Savaşı’nda özellikle Vietnam Savaşı’nda 3500 operasyonda kullanılarak kendisinden oldukça faydalanılmıştır. Fakat başarısına rağmen savaş sonrasında bütçesi azaltılarak bu konuda yapılan çalışmalar gittikçe azaltılmıştır. 1982 yılında, Lübnan Savaşı’nda İsrail İHA’larının oynadıkları rol bir dönüm noktası olmuş ve daha sonra bu konuya gösterilen ilgi giderek artmıştır. Artık ülkelerin gelecek hedeflerinde İHA’lara fazlaca yer ayrılmaktadır. Amerikan Hava Kuvvetleri 2020 yılına kadar uçaklarının %40’ının insansız olmasını planlamaktadır.

    

Avantajları

İHA’ların tercih edilmesindeki ana etkenler şu şekildedir:

• İnsan taşımaması sayesinde orduların yetiştirilmesi en maliyetli personeli pilotların can güvenliğinin tehlikede olmaması; risk alınıp tehlikeli operasyonlarda kullanılabilir olması (Düşman hattını geçerek iç bölgelere gitmek, nükleer patlama ardından bölgede gözetleme ve örnek toplama)
• Mürettebat yükünün olmaması
• Kokpit için gerekli yere ihtiyaç olmaması
• Manevra ve operasyon kabiliyetinin insan kabiliyetleriyle sınırlanmaması (yorgunluk – çalışma saati – g kuvveti)
• Fark edilme ve vurulma olasılığının düşük olması

İHA’ların Sınıflandırılması

• Büyüklük, irtifa, uçuş süresi ve faydalı yük kapasitesine göre: Micro – Mini – Küçük – Taktik – Operatif – Stratejik
• Faydalı yük türüne göre: Silahlı – Silahsız
• Yakıt türüne göre: İçten yanmalı motorlu – Elektrik motorlu
• Uçuş yöntemine göre: Sabit kanatlı – Döner Kanatlı
• Komuta biçimine göre: Uzaktan komutalı – Otomatik pilotlu
• Kullanım amacına göre: Sahte/Hedef – Keşif/Gözetleme – Atak/Saldırı – Lojistik destek
• Kalkış ve iniş yöntemine göre: Rampadan fırlatılan – Pistten Kalkan – Uçaktan Bırakılan – El ile fırlatılan – Gövde üzerine iniş yapan – Paraşütle iniş yapan

Askeri alanlarda İHA’lar

İnsansız Hava Araçları askeri alanda en çok gözetleme amacıyla kullanılsa da saldırı amacıyla da kullanılmaktadır. Modern çağda savaşla özdeşleşen İHA’nın kullanıldığı en bilinen örneklerden biri Vietnam Savaşı’dır. Yüksek hızlı, radyo kontrollü Ryan Firebee’ler yaklaşık 3500 operasyonda kullanılmıştır. Yakın zamandaki örneklerinden biri Amerikan Hava Kuvvetlerine ait Predator uçağının Afganistan’daki operasyonlarda, gözetleme görevlerinin yanı sıra havadan karaya füze yollama görevini de yerine getirmiş olmasıdır. Aynı zamanda 2005 yılı içerisinde Afganistan ve Irak’ta taktik İHA sistemleri ile 100bin saatin üzerinde uçuş gerçekleştirilmiştir ve bu süre her yıl 3’e katlanarak devam etmektedir.

İHA’larda halen mevcut olan veya yakın zamanda kazandırılması öngörülen askeri amaçlara dönük yetenekler şu şekilde sıralanabilir:

• Keşif, taktik keşif ve gözetleme
• Bomba veya füzeli hava atakları
• Endirekt (görmeyerek) atışlar için ileri gözetleyicilik
• Özel operasyonlar ve psikolojik harekat
• Sınırların kontrolü ve korunması
• Mayın arama ve imha
• Sağlık ve askeri malzeme bütünleme ikmali
• Kaçakçılık ile mücadele
• Kimyasal, biyolojik ve radyolojik tarama
• Denizcilikte gemi tanıma ve tecrit
• Muharebe arama ve kurtarma
• Hava radyolink ve role görevi
• Noktadan noktaya kargo teslimi
• Hava durumu veri toplama

Sivil Alandaki Kullanımları

İHA’lar sadece askeri alanda değil sivil alanda da birçok uygulamada kullanılabiliyor. Arama kurtarma faaliyetlerinde, doğal afetler sonucu hasar tespiti yapmak için, teslimat ve kargoda, iç güvenlik desteğinde, boru hattı gözlemede, orman yangını ile mücadelede, trafik kontrolde, hayvanlarda doğal yaşamı izlemede, coğrafik bölgeleri haritalandırma gibi birçok alanda kullanılmaktadır. Gazetecilik ve tv dünyasında çekilmesi zor olan görüntüleri çok farklı açılardan çekerek izleyicilere sıra dışı görüntüler sunabiliyor.

Amazon online alışveriş şirketi kazançlarını arttırmak ve daha hızlı teslimat yapabilmek adına belirli şartları sağlayan teslimatları uçan robotlarla adrese teslim edebilmek için bir sistem geliştirdi. Amazon Prime Air adı verilen bu sistemle 2,5 kilograma kadar olan paketler yaklaşık yarım saat içinde “octocopter” kullanılarak adrese teslim edilebilecek. Aynı şekilde UPS ve Dominos firmaları da bu yönde çalışmalar yaptıklarını duyurdular. Facebook ve Google da interneti bulunmayan alanlar üzerinde güneş enerjisiyle çalışan İHA uçurarak bu alanlara internet servisi sağlamayı planlıyor.

Günümüzde maker kültürü içinde kendine bir yer bulması; hafif, ucuz ve taşınılabilir olması ve birçok farklı projede kullanılabilmesi İHA’ları daha popüler hale getirmiştir. İnternette birçok sitede İHA’lar hakkında onlarca farklı gelişme ve yapım süreci kullanıcılar tarafından paylaşılıyor. Amatör Drone’ların hızla yaygınlaşmasını Parrot markasının iki yılda 300binden fazla Drone satmış olması açıkça göstermektedir.

İHA’ların sivil hayatta kullanılması birkaç problemi de beraberinde getirmektedir. En başta gizlilik ve güvenlik konularında ihlallerin olması çok olağan gözükmektedir. Mesela İHA kullanarak insanların mahremi gün yüzüne çıkabilir, magazin camiasında kullanılarak ünlülerin her adımı takip edilebilir, çeşitli hırsızlık olayları artabilir, keskin pervaneleri sayesinde yaralanmalara sebebiyet verebilirler ve bunlardan daha önemlisi teröristler tarafından çeşitli eylemlerde kullanılıp can kayıplarına yol açabilirler. Aynı zamanda havalimanlarında uçakların iniş ve kalkış görüntülerini çekerek onları sosyal medyada paylaşmaya merak saranlar da hava trafiğini engelleyebilmektedir. Türkiye’de ve diğer ülkelerde de bu sorunları ortadan kaldıracak düzenlemeler için çalışmalar yapılmaya; önlemler alınmaya başlandı. Türkiye’de de yayınlanan taslak talimat sayesinde yasal prosedüre giren ve sivil havacılık kurallarına bağlanan İHA’lar, 4 kategoriye ayrılarak uçuş yasaklarıyla çeşitli kısıtlamalar getirilmiştir. Ancak model uçaklar, hobi amaçlı ağırlığı 4 kilogram, hızı 50 km/s’den az ve irtifası 100 metreden az olan İHA’lar talimatın kapsamı dışında bırakıldı.

Türkiye’deki Durum:

Ülkemizde havacılık tarihinde çok önemli adımlar atılmış ancak bu girişimler bir şekilde kesintiye uğratılmıştır. Nuri Demirağ 1930’lı yıllarda uçak imal eden tesisler kurmuş ancak bir şekilde engellenmiş. Aynı şekilde Vecihi Hürkuş kendi uçağını imal etmiş ama sertifikasyon bahanesiyle önü kesilmiştir. Cumhuriyetin ilk yıllarında atılan bu adımlar sonradan devam etmemesiyle ülkemiz havacılık teknolojileri alanında geri kalmıştır. Ancak Amerika ve Avrupa 

ülkelerinin 100 yıllık çalışmaları onları şu 

anki konumlarına taşımıştır.

İnsansız Hava Araçları Niçin Milli ve Özgün Olmalı?

Akıllı silah sistemi kapsamında yer aldıkları için İHA sistemlerinin yabancı ülkelerden alımı füze rejimi kurallarına tabidir. Ayrıca elektronik ve yazılım sistemlerinin yurtdışından tedarik edilmesi bağımsızlık adına ciddi sorunları da beraberinde getirecektir. İHA’lar tamamen bilgisayar kontrolü ile uçuşlarını gerçekleştirmektedir. Uçuş yazılımının kaynak kodları da makine dili olarak mikroişlemci içine gömülüdür. Yurtdışından tedarik edilen İHA sistemlerinin de kodlarına erişim sağlanamayacağı için yazılımın İHA’yı işlevsiz hale getirecek; hatta aleyhimizde kullandırılabilecek şekilde zararlı olma riski de beraberinde gelecektir. Örneğin birkaç satır kod sayesinde İHA’nın sınır dışı operasyonlarda kullanılması engellenebilir. Bu nedenle Silahlı Kuvvetlerimizin havadan keşif ve istihbarat alanındaki yoğun ihtiyaçları stratejik öneme sahip bu sistemlerin tamamen yerli olmasını gerektirmektedir.

Türkiye’nin Yerli İHA’ları

İnsansız sistemlerde Türkiye’nin vizyonu, insansız sistemlerin özgün tasarımı ve üretimini gerçekleştirerek ulusal ihtiyaçları karşılamak ve küresel ölçekte rekabet edebilmek olarak belirlenmiştir. Bu vizyona ulaşmak için stratejik amaçlar oluşturulmuş ve 2005-2023 yılları arası 3 döneme bölünerek hedefler belirtilmiştir.

Türkiye’de İnsansız Hava Aracı Sistemleri’nin yerli imkânlarla geliştirilmesi ile ilgili çalışmalar başlatılmış ve sorumluluk TAI’ye verilmiştir. Atış Hedef Uçağı “Turna” ve Takip Hedef Uçağı “Keklik” ile elde ettiği deneyim ve bilgi birikimi sonucunda TAI sonrasında "Anka" İnsansız Hava Aracı'nı geliştirmiş, özgün insansız hava aracı tasarımı ve üretimi yapabilecek teknolojiye sahip 

olma yolunda da önemli bir mesafe kat etmiştir.

Vestel Savunma tarafından geliştirilen insansız hava aracı “Efe” de tamamen yerli teknoloji ile üretilmiştir. İlk sürümü 2005 yılında çıkan Efe, sınıfındaki diğer araçlara göre daha uzun uçuş ve gözlem imkânı sunmaktadır ve aynı zamanda çabuk sökülüp takılabilir yapısıyla oldukça taşınabilirdir. Elden atılarak kalkan uçak, inerken ya gövde üzerine ya da paraşütle inebilmektedir. Efe haricinde Vestel tarafından “Arı” ve “Karayel” adlı iki farklı İHA da geliştirilmiştir.

Bu konuda Türkiye’de yapılan çalışmalardan bir diğeri de Baykar Makina’ya aittir. Baykar 1984’te kurulmuş ve 2000’li yıllara kadar otomotiv firmalarına yan sanayi olarak çalışmıştır. 2000’li yıllardan itibaren İHA sistemlerinin milli olarak tasarlanıp üretilmesi amacıyla yoğun bir Ar-Ge çalışması sürecine girmiştir. İHA projeleri kapsamında birçok sistemi ülkemizde ilk kez geliştiren Baykar Makina, yurtdışından sadece rafta hazır olan malzemelerden bazılarını alarak, böylesine ileri teknoloji alanında %93’lük yerlilik oranını yakalamayı başarmıştır ki sektör ortalaması %50 civarındadır.

Baykar’ın TSK envanterine girmiş 3 adet milli ve özgün hava aracı sistemi mevcuttur. Bunlar:

     

• Bayraktar Sabit Kanat Mini İnsansız Hava Aracı: Yakın menzil keşif maksatlı elden atılan, gece gündüz uçuş yapabilen bir sistem. 2007 yılından bu yana Kara Kuvvetleri, Jandarma, Özel Kuvvetler, Emniyet Teşkilatı tarafından kullanılıyor. TSK envanterinde milli ve özgün olarak giren ilk insansız hava aracı sistemi. 100 bin üzerinde uçuş sortisi var.
• Malazgirt Döner Kanat Mini İnsansız Hava Aracı: Terörle mücadelede kullanılmak üzere otomatik uçuş özelliklerine sahip mini robotik helikopter. Mayıs 2009’da Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na teslim edilmiştir.
• Bayraktar Taktik İnsansız Hava Aracı: Nisan 2014’te ilk uçuşu gerçekleştirmiştir. 24 saat 34 dakika havada kalarak ve 27bin feet irtifaya çıkarak Türkiye Havacılık tarihinin rekorlarına imza atmıştır. 35 kg faydalı yük taşıyıp, 150 km haberleşme menzili mevcuttur. Aralık 2015 tarihinde de üzerine Roketsan’ın geliştirdiği 2 adet anti-tank füzesi UMTAS takılan Bayraktar hedefi 8km’den %100 isabetle vurmuştur. Türkiye 2008’den beri Amerika’nın ürettiği silahlı İHA’dan almak istiyordu ancak girişimler sonuçsuz kalmıştı. ABD, Çin, İsrail ve İran’ın ardından Türkiye kendi silahlı İHA’sını üreten 5. ülke oldu. Bu alanda ABD’nin Predator ve Reaper’ları, İsrail’in Hermes’i, Çin’in ALIT’ı ve İran’ın ise Shaded 129 adlı İHA’ları mevcuttur.